Napisy na łyżkach staropolskich

Jak wspominałem we wpisie zatytułowanym "Łyżki i łyżeczki pamiątkowe" przed 1700 rokiem łyżka stanowiła rzecz osobistą, którą noszono przy sobie zatknięte za pas. Zygmunt Gloger w "Encyklopedii Staropolskiej" z 1903 roku pisze o łyżkach następująco:

Do wybitnych sprzętów stołowych polskich należały w XVI i XVII w. łyżki srebrne a niekiedy i cynowe, różniące się zupełnie kształtem swym od dzisiejszych. Czerpaki miały one szerokie a płytkie, często wewnątrz wyzłacane, trzonki proste, przy osadzie i na końcu rzeźbione. Na łyżkę taką można było nabrać bigosu i kaszy dużo, ale polewki niewiele. Gołębiowski tak pisze w dziełku swojem „Domy i dwory” o nakryciach stołów w dawnej Polsce: „Chleb na talerzu przykryty był serwetą maleńką; kładziono łyżkę tylko, bez noża i widelca, każdy je bowiem z sobą przynosił. Na łyżkach bywały napisy, to stosujące się do tego, ażeby powściągnąć od kradzieży, to zawierające ogólne prawidła.”

Następnie autor podaje przykłady tych napisów. Oto one:

1. Pamiętaj, człowiecze – że cię nie długo na świecie.
2. Mnie kto skryje – bardzo mój pan bije.
3. Nie kładź mię zanadra – bym ci nie wypadła.
4. Pierwsza potrawa – szczerość łaskawa.
5. Bez łyżki zła strawa – chociaż dobra potrawa.
6. Trzeźwość, pokora – rzadka u dwora.
7. Kto komu jamę kopa – sam w nię wpada.
8. Nie przebierać, gdy coć dadzą. Kiedy cię za stół posadzą.
9. Dalić Bóg dary – używaj miary.
10. Przy każdej sprawie – pomnij o sławie.
11. Wszystko przeminie, sława nie zginie.
12. Napoj pragnącego, nakarm łaknącego.
13. Dasz Bogu prawie – oddać łaskawie.
14. Nie opuszczaj cnoty dla pożytku.
15. Gdy nie masz pieniędzy – przyucz się nędzy.
16. Byś wszystko utracił – cnotę chowaj.
17. Cnotę nad złoto przekładaj.
18. Pamiętaj, żeś człowiek, jaki twój wiek.
19. Dał ci Bóg dary, używaj miary.
20. Złego zwyczaju strzeż się i w gaju.
21. To prawy pan, kto baczy swój stan.
22. Na to mię tu dano, aby mię nie brano.
23. Wolno mną jeść, ukraść nie.
24. Miła wieść, gdy wołają jeść.
25. Kto mię stąd wyniesie, pewnie go dar wzniesie.
26. Gdzie sobie radzi, tam spełnić nie wadzi.
27. Miewaj na pieczy poczciwe rzeczy.
28. Dobra żona – męża korona.
29. Żak szkolny, jako wilk głodny.
30. Dziatki moje, jedzcie tędy. A nie dbajcie o urzędy.
31. Jedz mną a skromnie i nie myśl o mnie.
32. U pijanicy niemasz tajemnicy.
33. Szczerość będzie wdzięczna wszędzie.
34. Bogu ufaj, w szczęściu nadzieje nie pokładaj.
35. Poznać po mowie, komu płocho w głowie.
36. Pokój czynić na mądrego zależy.
37. Dla srebra kawalca obieszą zuchwalca.
38. Kto nie dba o goście, w szkatule mu roście.
39. O łyżkę nie prosi, kto ją z sobą nosi.
40. Żywiąc pomiernie, bądź z każdym wiernie.